Tarih: 2015-04-26 Kategorisi: Edebiyat Ders Notları ,Testler
VAKA
Anlatma esasına bağlı edebi nevilerin hemen hepsinde, metin karakterini haiz en küçük bütün, bir vaka etrafında meydana gelir. “Metin halkası” adını verebileceğimiz söz konusu parçalar da yine bir kaideye göre bir araya gelmesi neticesi itibari metin şekillenir. Bütün bunların vaka çerçevesinde gerçekleştiğini hatırlatırsak itibârî metinlerde vakanın önemi bir daha belirtilmiş olur.
Şerif Aktaş vaka için “Herhangi bir alaka ile bir arada bulunan veya birbiriyle ilgilenmek mecburiyetinde kalan fertlerden en az ikisinin karşılıklı münasebetlerinin tezahürüdür” der.(1)
Vakanın kronolojik sırası anlatıcıya bağlıdır. Anlatıcı kahramanlardan biri yada birkaçı olarak karşımıza çıktığı gibi, olayları dışarıdan gözetleyen, kahramanları bize getiren bir üçüncü şahıs da olabilir. Vaka çoğu defa anlatıcının onu idrak tarzına göre şekil alır.
Vakayı mekan, şahıs kadrosu, zaman ve dile ait unsurlardan ayrı olarak düşünemeyiz. Bütün bunlar bir terkip halinde eserde karşımıza çıkar.
Anlatma esasına bağlı edebi eserler bir başlangıç ile sonuç arasında “metin halkalarından” şekillenir. Edebi eserlerde başlangıç ile sonuç her zaman vakanın başlangıcı ve sonucu olmaz. Başlangıç ile sonuç metin halkalarına göre şekillenir.
Anlatma esasına bağlı edebi eserlerde vakaları üç gruba ayırabiliriz.
- Vaka, tek bir zincir halinde nakledilir. Bu gruba girenler daha ziyade bir merkezi insan vardır, onun belirli bir zamanda yaşadıkları anlatılır. Hüsn-i Aşk ve Sergüzeşt böyledir.
- Eserin vakası iki veya daha fazla vaka zincirinden medyana gelir. Bunlar bazı noktalarda kesişirler. Bu kesişme noktaları her iki veya daha fazla vaka zincirinde ortak bir yer, şahıs, tema olabilir. Masallardaki vaka bu şekle örnektir.
- Vaka bir başka vaka içine yerleştirilerek sunulur. Bu durumda ilk vaka ikincisine çerçeve oluşturur. Bin bir Gece Masalları buna örnektir.
Yorumlar
